Minder moeten, meer tijd om te rouwen

‘Moeten’ zit tussen je oren

minder moeten, meer tijd nemen om te rouwen

Je gedachten en overtuigingen zorgen er voor dat je dingen doet die ‘moeten’. Zelfs als je diep in je hart niets anders wilt – of kunt – dan tijd nemen om te rouwen en verdriet te hebben. Heb je er eigenlijk ooit wel eens op gelet hoe vaak je iets ‘moet’ op een dag? Van jezelf of van iemand anders? Je moet op tijd opstaan om naar je werk te gaan of de kinderen naar school te brengen. Je moet een cursus volgen. Je moet de badkamer of de keuken schoonmaken. Je moet boodschappen doen, eten koken. Je moet naar de sportschool. Je moet die ene film zien waar iedereen over praat of dat boek lezen dat in de bestseller top 10 staat. Dat project op je werk moet vandaag af. Je moet naar een vergadering die veel langer duurt dan gepland.

Maar ook: ik moet sterk zijn. Ik moet doorgaan met mijn leven. Ik moet dit verlies kunnen dragen. Ik moet anderen niet lastig vallen met mijn verdriet. Ik moet mijn dochter bellen, omdat zij ook verdriet heeft. Ik moet ……

De lijst met dingen die we, al dan niet van onszelf, “moeten” is vaak eindeloos lang. Sommige dingen moeten ook echt. Maar veel andere dingen leggen we onszelf op. Een schrale troost: je bent niet de enige die gebukt gaat onder verplichtingen en zelf bedachte “moetjes”. We herkennen allemaal dat stemmetje dat zegt: je kúnt meer dit of je kúnt vaker dat, als je maar beter je best doet.

Tijd nemen om te rouwen, is niet egoïstisch

Als verlies jouw leven op zijn kop heeft gezet, is het echter helemaal niet egoïstisch om meer rouw-time te claimen. Niemand zegt dat jij geen tijd mag nemen om te rouwen. Niemand zegt dat je niet bij je verdriet stil mag staan. Niemand zegt dat je maar door moet blijven rennen. Zet daarom deze week jezelf eens wat vaker bovenaan je to do list. Denk wat vaker “ik mag” of “ik wil” en doe sommige dingen gewoon eens een keertje niet. Maak bewuste keuzes voor wat je op een dag wilt doen. Accepteer dat niet alles kan, aanvaard dat je niet alles kunt. En laat ruimte voor onbekende, onverwachte dingen.

Denk bijvoorbeeld eens wat vaker “ik mag verdriet hebben”. Of: ik mag huilen. Maar ook: ik mag over mijn verdriet en mijn verlies praten. Ik hoef niet altijd sterk te zijn. Ik mag herinneringen ophalen.

Maak de keuzes die voor jou op dat moment goed voelen. Is dat sporten? Ga dan vooral sporten. Is dat een middagje niksen? Doe dan lekker even niks. Lees dat boek dat je altijd al hebt willen lezen. Ga naar buiten, maak een wandeling, proef de lente. En vraag om hulp als je dat nodig hebt.

Mantelzorger in rouw

mantelzorger in rouw

Mantelzorg, rouw en verlies

Mantelzorger. Soms word je het geleidelijk, soms ben je het ineens van de één op de andere minuut. Je bent het soms maar even, maar soms ook voor het leven. Soms een paar uurtjes per week, soms 24 uur per dag. Bijna niemand heeft er voor geleerd. En bijna iedereen ervaart hoe zwaar mantelzorg kan zijn. En met hoeveel emoties van verdriet, rouw en verlies het gepaard kan gaan.

Emoties waar de buitenwereld bovendien vaak geen weet van heeft, omdat ze meestal gekoppeld worden aan overlijden, aan doodgaan. We verkijken ons er daarom heel makkelijk op dat er nog veel meer vormen van rouw en verlies ervaren kunnen worden.

Ontkenning van rouw

Veel mantelzorgers ervaren een diffuus verlies, soms ook wel “levend verlies” genoemd. Je partner, je ouder of je kind is er nog wel, maar tegelijkertijd ook weer niet. Je hebt verdriet om het verlies dat dagelijks, als een steeds opnieuw opengaande wond, aanwezig is in je leven. Rouwen om iemand die er nog is, is een pijnlijk en eenzaam proces dat door de buitenwereld niet altijd gezien of begrepen wordt.

Vaak stoppen mantelzorgers hun emoties, angsten, zorgen, rouw en verdriet diep weg. Als partner en mantelzorger van een echtgenoot met Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH) ontkende ook ik lang mijn rouw. Mijn echtgenoot was er immers nog. En onze relatie bleek sterk genoeg om deze storm te trotseren. We durfden zelfs het roer om te gooien en onze langgekoesterde droom achterna te gaan. Maar ons pad kende ook hobbels, steile kliffen en diepe dalen. Mijn emoties gierden soms alle kanten op. Er een label aan geven, deed ik echter niet. Tot ik me tijdens mijn opleiding tot rouw- en verliescoach realiseerde dat rouwen niets anders is dan een werkwoord om verlies en verdrietervaringen mee te beschrijven. En die had ik genoeg.

Dagelijkse rouw van de mantelzorger

Iedere dag voel ik het gemis van wat was. Tegelijkertijd ben ik dolblij en zielsgelukkig dat mijn echtgenoot er nog is. Ik rouw in stilte met hem mee om de zichtbare en onzichtbare gevolgen van zijn herseninfarct. En diep van binnen huil ik omdat NAH sinds die ene zaterdag in december 2016 een niet meer weg te denken onderdeel is van ons leven. Het verdriet hierover draag ik dagelijks met mij mee. Soms diep weggestopt, maar soms ineens ook heel dicht aan de oppervlakte. Zo gaat het ook met mijn rouw. De ene dag voor de hele wereld zichtbaar, de andere dag zelfs voor mij nauwelijks voelbaar. Dit is de in een eerdere blog beschreven slingerbeweging tussen stilstaan bij het verdriet en doorgaan met leven ten voeten uit.

Het verlies kent vele gedaanten

Net zoals “de” mantelzorger niet bestaat en hij of zij vele gezichten heeft, komt ook het verlies en de rouw van de mantelzorger in veel gedaanten voor. Een mantelzorger kan bijvoorbeeld rouwen om het verlies van de relatie die veranderd en soms niet meer gelijkwaardig is. Om het verloren toekomstperspectief, om plannen en dromen waar abrupt een streep door is gezet. Of om de partner die niet meer thuis kan wonen of die zo veranderd is. Ook een veranderde financiële situatie, het verlies van vrienden, het kleiner worden van het sociale netwerk, en het kleiner worden van de eigen wereld kunnen de oorzaak zijn van rouw en verdriet.

Steun en begrip

Het zou de mantelzorger helpen als er in zijn of haar sociale omgeving steun en begrip is voor het continue rouwproces. Als er een luisterend oor geboden wordt. En de mantelzorger die daar behoefte aan heeft keer op keer zijn of haar verhaal mag doen. Andere mantelzorgers kunnen meer behoefte hebben aan ‘respijtzorg’. Aan iemand die op vaste tijdstippen, bijvoorbeeld 1x per week of 1x per maand even de mantelzorgtaken overneemt, zodat de mantelzorger tijd voor zichzelf krijgt. Tijd om te sporten, om met een vriendin te gaan lunchen, naar de sauna te gaan, of om ongestoord weg te duiken in een mooi boek. En weer andere mantelzorgers zijn vooral geholpen met praktische hulp, kleine of grote klussen in huis of tuin, hulp bij de administratie, hulp bij zware boodschappen, een keertje koken. Zelf had – en heb – ik vooral behoefte aan een luisterend oor en aan sporten. Dat laatste doen mijn echtgenoot en ik nog steeds een paar keer per week gezellig samen.

Tot slot

Ben je mantelzorger en herken je je in dit blog? Vraag je omgeving dan eens wat vaker om hulp. Je zult zien dat ze je graag komen helpen. Ken je een mantelzorger? Probeer het dan eens. Praat met hem of haar. Vraag hoe het echt met hem of haar gaat. En bied vooral je hulp aan.

Loop je als mantelzorger vast in je verdriet en in je rouw? Zoek dan professionele hulp. Of vraag hier je gratis online sessie ‘leren rouwen’ van 30 minuten aan.

Wees zacht voor jezelf

wees zacht voor jezelf en gun jezelf tijd om te rouwen

Gun jezelf tijd om te rouwen

Afgelopen zaterdag was zo’n dag waarop er weinig uit mijn handen kwam en ik me vooral heel verdrietig voelde. Ik wilde niet huilen om de onmacht, de worsteling, de pijn en het verdriet van echtgenoot Henk die worstelt met de gevolgen van zijn herseninfarct. Maar ik deed het uiteindelijk toch.

Ook mijn eigen verdriet, mijn gemis en mijn machteloosheid wilde ik niet voelen en ik deed opnieuw heel hard mijn best om mijn tranen terug te dringen. Ik probeerde om naar de mooie dingen in mijn leven te kijken, om trots te voelen en blijdschap. Maar de pijn en het verdriet overheersten.

En toch…. deed ik zaterdag ‘gewoon’ mijn ding. Tot de tranen zich niet langer tegen lieten houden. En ik eindelijk deed wat ik die dag al veel eerder had moeten doen: naar mijzelf luisteren, wegduiken op de bank bij de kachel met een pot thee binnen handbereik.

En daarmee kom ik bij mijn advies aan jou van deze blog : wees zacht voor jezelf. Gun jezelf tijd om te rouwen. Heb je ook een keer zo’n dag waarop het verdriet zich niet laat onderdrukken, hoe hard je ook je best doet, wees dan lief voor jezelf.

Rouwen is hard werken en je kunt niet altijd dansen in de regen. Soms zit je jezelf in de weg, zonder dat je daar ook maar iets aan kunt veranderen. Dan wordt het een dag die je uit moet zitten en door moet zien te komen. Gun het jezelf om op zo’n dag een stapje terug te doen, even niets te moeten, maar gewoon te zijn. Kijk of je afspraken af kunt zeggen. Of een avondje bankhangen voor jezelf in kunt plannen. Morgen is er weer een dag. Morgen pak je verfrist de draad weer op om te doen wat je moet doen.

Wil je meer weten over hoe je jezelf tijd kunt geven om te rouwen? Vraag dan hier je gratis online sessie ‘leren rouwen’ van 30 minuten aan.

Moeizame wegen naar mooie bestemmingen

moeizame wegen leiden vaak naar mooie bestemmingen

Er bestaat geen wegenkaart of tomtom waar je de route voor jouw rouw en verlies op uit kunt stippelen. Je zult zelf je eigen pad moeten vinden en zult onderweg steile kliffen en diepe dalen moeten trotseren.

Op een dag zal je echter ontdekken dat je ook langs mooie uitzichtpunten komt. Beetje voor beetje zal je hier steeds meer van kunnen gaan genieten. En stapje voor stapje zal je steeds meer stil kunnen staan bij al het moois dat er ook nog in je leven is.

Uiteindelijk brengt je pad je naar een nieuwe bestemming in je leven. Van te voren weet je niet hoe lang je op deze bestemming zult blijven. Maar dat geeft niet, Het enige wat telt is immers dat je NU op die bestemming bent.

Wat morgen is of komt, waar je dan bent of wat je dan doet, dat zie je morgen wel. Daar hoef je je nu nog geen zorgen om te maken. Je hebt tijdens jouw reis door jouw rouw en verdriet immers een belangrijke les geleerd: het leven is niet maakbaar. Het leven komt zoals het komt. Leef nu, niet morgen.

Het zal heus niet ineens vanzelf gaan. Jouw pad zal je nog regelmatig een “bumpy ride” vol rouw en verlies opleveren. Je zult soms wankelen en de tranen zullen je nog regelmatig hoog zitten. Maar ook dat geeft niet. Ook dat hoort bij de bestemming waar je NU – of op dat moment – bent.

En vergeet nooit: het is jouw pad, jouw route, jij bent zelf de wegenkaart, jij bent je eigen tomtom.

Kom op voor jezelf

verlies

Na een verlies opnieuw je weg vinden

Als je na je verlies opnieuw je pad door het leven wilt vinden, dan is het belangrijk om op te kunnen komen voor jezelf. Opkomen voor jezelf betekent in dit kader niet dat je tegen anderen, of zelfs tegen de rest van de wereld bent, maar het betekent simpelweg dat je voor jezelf bent. Het betekent ook niet dat je er niet voor anderen kunt zijn. Het betekent alleen maar dat je leert om er – ook – voor jezelf te zijn.

Voor veel mensen, ook voor mij, is dit moeilijker dan het klinkt. Ik ben veel sneller geneigd om voor iemand anders op te komen dan voor mijzelf. Ik kan voor mijzelf behoorlijk streng en zelfs hard zijn. Eigenlijk ben ik gewoon helemaal geen goede vriendin voor mijzelf. En jij? Ben jij een goede vriend(in) voor jezelf?

Als je de vraag ook met “nee” hebt beantwoord, dan ben je waarschijnlijk, net als ik, te streng voor jezelf, denk je al snel dat je tekortschiet, of ben je bang dat je het niet goed doet. Of misschien lukt het je gewoon niet om voor jezelf op te komen. Lukt het je niet of onvoldoende om anderen duidelijk te maken waar jij behoefte aan hebt. Is je verdriet zo overweldigend dat je het met niemand kunt delen. Wil je je het liefst in een donker hoekje verstoppen en daar berusten in je pijn en in je verdriet.

Oefening

Het fundament van de oefening van vandaag is dat je niet alleen leert om het beste met jezelf voor te hebben. Maar dat je ook leert om je verlies, je verdriet, je wensen en je dromen serieus te nemen, simpelweg omdat ze er toe doen. Omdat jij er toe doet.

Dat doe je door jezelf meerdere keren per dag af te vragen of je voldoende voor jezelf op komt, of je zacht en lief genoeg bent voor jezelf. Niet voor jezelf opkomen, niet lief genoeg zijn voor jezelf, kan zich uiten in grote en in kleine (dagelijkse) dingen. Die ene bekende bijvoorbeeld, die nooit vraagt hoe het met jou gaat, maar die altijd alleen maar over zichzelf kan praten. Wat je mateloos irriteert, maar waar je nooit wat van zegt. Of niet gaan sporten terwijl je daar eigenlijk heel veel zin in had, omdat je onverwacht bezoek kreeg en je niet durfde te zeggen dat het eigenlijk ongelegen kwam.

Komt het je bekend voor? Probeer het dan eens een paar dagen te doen en maak voor jezelf daarna de score op. Hoe vaak heb je goedbedoelde adviezen gekregen waar je diep in je hart niet op zat te wachten? Hoe vaak heb je je tranen ingeslikt, je verdriet verstopt achter een dappere glimlach, omdat je de ander niet wilde belasten met jouw verlies, met jouw emoties? Hoe vaak heb je iets tegen je zin gedaan omdat je je door de ander toch hebt laten overhalen?

Hoe ging het?

En, wat is jouw score? Ben je onvoldoende opgekomen voor jezelf? Heb je jouw wensen ondergeschikt gemaakt aan de behoeften van een ander? Probeer dan eens wat vaker de volgende tips uit Rick Hanson’s boek ‘één ding tegelijk’ in gedachten te houden.

Vertel jezelf, op de manier waarop je dat ook tegen je beste vriend(in) zou zeggen, dat wie jij bent en wat jij voelt er wel degelijk toe doet. Dat jij waardevol bent, dat jouw gevoelens en emoties er mogen zijn. En dat niemand het recht heeft om jouw verdriet, jouw verlies, jouw gevoelens, jouw herinneringen, of jouw dromen zomaar aan de kant te schuiven.

Neem in gedachten hoe het voelt als je voor iemand anders opkomt. Hoe voel je je op zo’n moment? Loyaal? Bezorgd?  Liefdevol? Vastberaden? Verdedigend? Probeer dit gevoel vast te houden.

Neem een houding aan die uitstraalt dat je doet wat goed voor je is. Ga recht(er) staan (of zitten), met je schouders naar achteren en je borst vooruit. Kijk recht vooruit en maak oogcontact. Hiermee straal je lichamelijk uit dat je zeker bent van jezelf en dat je prima in staat bent om voor jezelf te zorgen.

Stel jezelf de vraag: wat kan ik het beste doen als ik nu voor mijzelf op wil komen? En doe het, probeer het gewoon een keer. En bedenk dat jij mag rouwen op de manier die bij jou past. Het is jouw verlies. Niet dat van je zus, je vriendin, je buurvrouw of je collega. Laat je dus door niemand vertellen wat je zou moeten doen, of zou moeten laten, maar doe het op je eigen manier.

En vergeet niet:

Opkomen voor jezelf betekent gewoon dat je om jezelf geeft, dat je het beste met jezelf voor hebt. Je wilt graag dat anderen goed met je omgaan. En je wilt je toekomstige zelf helpen en zo goed en gelukkig mogelijk leven te leiden.

Het is fatsoenlijk om mensen respectvol, vriendelijk en met mededogen te behandelen. Jouw verdriet, jouw verlies en jouw emoties hebben evenveel bestaansrecht als die van ieder ander.

Als je goed op jezelf past, heb je ook anderen meer te bieden; zowel de mensen dichtbij, als degenen die verder bij je vandaan staan.