Rouw heeft geen vakantie. Dit wordt deze dagen pijnlijk duidelijk nu overal in Nederland de vakantieperiode is aangebroken. Waar de mensen om je heen verlangend uit zullen kijken naar zon, zee en luie zomerse dagen, zal bij jou het gemis ook (of misschien wel juist) in deze periode als een grijze wolk om je heen blijven hangen.
Wat doe jij deze zomer?
Misschien heb je zelf ook plannen gemaakt, misschien ga je zelfs voor het eerst sinds je verlies weer op vakantie. Alleen, met familie, je beste vriendin of met een groep. Of misschien stond de vakantie zelfs al veel langer gepland en doe je dapper je best om er dan maar het beste van te maken. Maar het kan ook dat jij tot de groep rouwenden behoort die bewust geen plannen heeft gemaakt en blijf je thuis, veilig in je eigen omgeving.
Het gemis extra confronterend
Welke keuze je ook maakt, de zomer wordt er niet minder pijnlijk, niet minder confronterend door. Juist nu zal het gemis volop aanwezig zijn in je dagelijkse bezigheden. Rouw heeft immers geen vakantie. Maar vakantie is wel dé tijd van het jaar om het gemis en het verlies extra te voelen. Vakantie brengt immers ook de mooie, bitterzoete, herinneringen. Het was de tijd om samen te zijn, samen te genieten, samen erop uit te trekken, samen leuke dingen te doen, samen op reis te gaan.
Opnieuw je weg vinden
Helaas bestaat er geen knopje waarmee je het gemis in de zomer uit kunt zetten. Je zult dan ook op jouw manier de confrontatie met je verlies aan moeten gaan. Je zult in het zomerse landschap van het land van rouw je eigen weg moeten zoeken. Waarbij je ver van de eerder gebaande paden zult gaan ontdekken hoe jij opnieuw kunt leren om van de zomer te genieten. Hoe je op jouw manier invulling kunt geven aan vakantie. En hoe je daarbij opnieuw kunt leren om het leven, met al zijn mooie en al zijn donkere kanten, te omarmen.
Je hoeft het niet alleen te doen
Er zijn mensen dicht om je heen die je ook in de zomer door dik en dun zullen steunen. Lieve mensen die je er doorheen slepen als je het moeilijk hebt. Want rouwen doe je dan weliswaar zelf, maar dat betekent niet dat je het ook echt alleen moet doen. Accepteer de steun die je aangeboden wordt. Vraag er desnoods ook gewoon zelf om. Kan je nog wel een extra steuntje in de rug gebruiken? Vraag dan een gratis online sessie aan en ontdek samen met mij hoe je in het land van rouw jouw eigen pad kunt gaan bewandelen.
Deze kop van een artikel op nos.nl nodigde mij gisteren uit om verder te lezen. Volgens rouwdeskundigen gaan werkgevers en werknemers vaak niet goed om met rouwende werknemers. Daardoor is het ziekteverzuim onder mensen die een naaste hebben verloren hoger dan nodig is.
Het artikel dat ik vervolgens lees, heeft mij in meerdere opzichten geraakt. Vanuit mijn rollen als HR Manager weet ik hoe lastig – en soms ook onbespreekbaar – rouw op het werk kan zijn. Als rouw- en verliescoach weet ik daarentegen hoe belangrijk een goed rouwproces is en hoe groot de rol van de werkgever hierin kan zijn.
Op de werkvloer wordt wel eens vergeten dat iedereen in zijn werkende leven wel een keer geconfronteerd wordt met een vorm van rouw. Dat kan het overlijden van een dierbare zijn, waar in het artikel op nos.nl over geschreven wordt. Maar er zijn ook andere vormen van rouw denkbaar, die zeker zo ingrijpend kunnen zijn. Rouw om een partner die ineens (ernstig) ziek blijkt te zijn bijvoorbeeld. Of, zoals ik zelf heb ondervonden, rouw om een partner die niet aangeboren hersenletsel oploopt. Maar ook rouw om een overleden collega, een overleden huisdier, of een verbroken relatie, kan een grote impact op het werk hebben.
Of we willen of niet, rouw is een niet weg te denken onderdeel van het leven. Ik pleit er daarom voor om het ook een niet weg te denken onderdeel van het werk maken. Als we ons realiseren dat het ons allemaal een keer kan overkomen, wordt het vanzelf een logische stap om in het HR beleid aandacht aan rouw op het werk te besteden. En daarin te beschrijven hoe je als organisatie met onderwerpen als rouw en verlies om wilt gaan. Door rouw onderdeel van het sociale beleid en het sociale gezicht van de onderneming te maken, wordt rouw op het werk voor iedereen makkelijker bespreekbaar.
Mijn advies hierbij als rouw- en verliescoach aan HR? Wees je ervan bewust dat ieder rouwproces uniek is en iedereen hier op zijn of haar eigen wijze vorm aan zal geven. Vul dit dan ook niet voor de ander in. Maar ga samen het gesprek aan. Maak afspraken binnen de kaders van het HR beleid. Maar durf ook buiten deze paden te treden en meer ruimte te geven voor rouw als de situatie daarom vraagt. En realiseer je dat die paar dagen bijzonder verlof die als rouwverlof in de arbeidsvoorwaarden of de CAO staan over het algemeen niet genoeg zullen zijn. De meeste werknemers zullen (veel) meer tijd nodig hebben om het verlies een plekje in hun leven te kunnen geven.
Is bij jouw de rouwbegeleiding op het werk ook onvoldoende? Wil je meer weten over rouw en verlies en hoe daar op de werkvloer mee om te gaan? Of ken je een werknemer die wel wat hulp kan gebruiken bij zijn rouwproces? Neem dan gerust vrijblijvend contact met mij op. Ik denk in beide gevallen graag met je mee.
Mantelzorger. Soms word je het geleidelijk, soms ben je het ineens van de één op de andere minuut. Je bent het soms maar even, maar soms ook voor het leven. Soms een paar uurtjes per week, soms 24 uur per dag. Bijna niemand heeft er voor geleerd. En bijna iedereen ervaart hoe zwaar mantelzorg kan zijn. En met hoeveel emoties van verdriet, rouw en verlies het gepaard kan gaan.
Emoties waar de buitenwereld bovendien vaak geen weet van heeft, omdat ze meestal gekoppeld worden aan overlijden, aan doodgaan. We verkijken ons er daarom heel makkelijk op dat er nog veel meer vormen van rouw en verlies ervaren kunnen worden.
Ontkenning van rouw
Veel mantelzorgers ervaren een diffuus verlies, soms ook wel “levend verlies” genoemd. Je partner, je ouder of je kind is er nog wel, maar tegelijkertijd ook weer niet. Je hebt verdriet om het verlies dat dagelijks, als een steeds opnieuw opengaande wond, aanwezig is in je leven. Rouwen om iemand die er nog is, is een pijnlijk en eenzaam proces dat door de buitenwereld niet altijd gezien of begrepen wordt.
Vaak stoppen mantelzorgers hun emoties, angsten, zorgen, rouw en verdriet diep weg. Als partner en mantelzorger van een echtgenoot met Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH) ontkende ook ik lang mijn rouw. Mijn echtgenoot was er immers nog. En onze relatie bleek sterk genoeg om deze storm te trotseren. We durfden zelfs het roer om te gooien en onze langgekoesterde droom achterna te gaan. Maar ons pad kende ook hobbels, steile kliffen en diepe dalen. Mijn emoties gierden soms alle kanten op. Er een label aan geven, deed ik echter niet. Tot ik me tijdens mijn opleiding tot rouw- en verliescoach realiseerde dat rouwen niets anders is dan een werkwoord om verlies en verdrietervaringen mee te beschrijven. En die had ik genoeg.
Dagelijkse rouw van de mantelzorger
Iedere dag voel ik het gemis van wat was. Tegelijkertijd ben ik dolblij en zielsgelukkig dat mijn echtgenoot er nog is. Ik rouw in stilte met hem mee om de zichtbare en onzichtbare gevolgen van zijn herseninfarct. En diep van binnen huil ik omdat NAH sinds die ene zaterdag in december 2016 een niet meer weg te denken onderdeel is van ons leven. Het verdriet hierover draag ik dagelijks met mij mee. Soms diep weggestopt, maar soms ineens ook heel dicht aan de oppervlakte. Zo gaat het ook met mijn rouw. De ene dag voor de hele wereld zichtbaar, de andere dag zelfs voor mij nauwelijks voelbaar. Dit is de in een eerdere blog beschreven slingerbeweging tussen stilstaan bij het verdriet en doorgaan met leven ten voeten uit.
Het verlies kent vele gedaanten
Net zoals “de” mantelzorger niet bestaat en hij of zij vele gezichten heeft, komt ook het verlies en de rouw van de mantelzorger in veel gedaanten voor. Een mantelzorger kan bijvoorbeeld rouwen om het verlies van de relatie die veranderd en soms niet meer gelijkwaardig is. Om het verloren toekomstperspectief, om plannen en dromen waar abrupt een streep door is gezet. Of om de partner die niet meer thuis kan wonen of die zo veranderd is. Ook een veranderde financiële situatie, het verlies van vrienden, het kleiner worden van het sociale netwerk, en het kleiner worden van de eigen wereld kunnen de oorzaak zijn van rouw en verdriet.
Steun en begrip
Het zou de mantelzorger helpen als er in zijn of haar sociale omgeving steun en begrip is voor het continue rouwproces. Als er een luisterend oor geboden wordt. En de mantelzorger die daar behoefte aan heeft keer op keer zijn of haar verhaal mag doen. Andere mantelzorgers kunnen meer behoefte hebben aan ‘respijtzorg’. Aan iemand die op vaste tijdstippen, bijvoorbeeld 1x per week of 1x per maand even de mantelzorgtaken overneemt, zodat de mantelzorger tijd voor zichzelf krijgt. Tijd om te sporten, om met een vriendin te gaan lunchen, naar de sauna te gaan, of om ongestoord weg te duiken in een mooi boek. En weer andere mantelzorgers zijn vooral geholpen met praktische hulp, kleine of grote klussen in huis of tuin, hulp bij de administratie, hulp bij zware boodschappen, een keertje koken. Zelf had – en heb – ik vooral behoefte aan een luisterend oor en aan sporten. Dat laatste doen mijn echtgenoot en ik nog steeds een paar keer per week gezellig samen.
Tot slot
Ben je mantelzorger en herken je je in dit blog? Vraag je omgeving dan eens wat vaker om hulp. Je zult zien dat ze je graag komen helpen. Ken je een mantelzorger? Probeer het dan eens. Praat met hem of haar. Vraag hoe het echt met hem of haar gaat. En bied vooral je hulp aan.
Loop je als mantelzorger vast in je verdriet en in je rouw? Zoek dan professionele hulp. Of vraag hier je gratis online sessie ‘leren rouwen’ van 30 minuten aan.
Er bestaat geen wegenkaart of tomtom waar je de route voor jouw rouw en verlies op uit kunt stippelen. Je zult zelf je eigen pad moeten vinden en zult onderweg steile kliffen en diepe dalen moeten trotseren.
Op een dag zal je echter ontdekken dat je ook langs mooie uitzichtpunten komt. Beetje voor beetje zal je hier steeds meer van kunnen gaan genieten. En stapje voor stapje zal je steeds meer stil kunnen staan bij al het moois dat er ook nog in je leven is.
Uiteindelijk brengt je pad je naar een nieuwe bestemming in je leven. Van te voren weet je niet hoe lang je op deze bestemming zult blijven. Maar dat geeft niet, Het enige wat telt is immers dat je NU op die bestemming bent.
Wat morgen is of komt, waar je dan bent of wat je dan doet, dat zie je morgen wel. Daar hoef je je nu nog geen zorgen om te maken. Je hebt tijdens jouw reis door jouw rouw en verdriet immers een belangrijke les geleerd: het leven is niet maakbaar. Het leven komt zoals het komt. Leef nu, niet morgen.
Het zal heus niet ineens vanzelf gaan. Jouw pad zal je nog regelmatig een “bumpy ride” vol rouw en verlies opleveren. Je zult soms wankelen en de tranen zullen je nog regelmatig hoog zitten. Maar ook dat geeft niet. Ook dat hoort bij de bestemming waar je NU – of op dat moment – bent.
En vergeet nooit: het is jouw pad, jouw route, jij bent zelf de wegenkaart, jij bent je eigen tomtom.
Verlies, vroeg of laat krijgen we er in ons leven allemaal mee te maken. Als verliescoach heb ik alle theorieën en modellen geleerd die verplichte kost zijn in iedere opleiding en in ieder boek over rouw en verlies. Als mens heb ik echter geleerd dat ieder verlies een eigen intense, persoonlijke en unieke ervaring brengt, die zich niet in modellen of theorieën laat vangen.
Ik heb geleerd dat rouw niet in een vast patroon komt en dat een rouwproces meestal niet in herkenbare fases verloopt. Ik heb gemerkt dat verdriet komt en gaat. Ik heb met vallen en opstaan ontdekt dat ik er het ene moment beter tegen gewapend ben dan het andere moment. Ik heb ervaren dat verlies soms slijt, of met de jaren minder pijnlijk wordt, maar ook dat verlies altijd (soms sluimerend) aanwezig kan zijn. Mijn belangrijkste les was echter dat verlies zich niet laat wegstoppen, dat het vroeg of laat zijn weg naar buiten weet te vinden en dat dat eigenlijk helemaal niet erg is.
Als verliescoach werk ik primair vanuit het principe dat het verwerken van verlies heel persoonlijk is en geen tailormade aanpak kent. Jouw manier van rouwen staat centraal, en niet wat de boekjes hierover zeggen. Samen onderzoeken we wat je kunt doen om je rouwproces te verlichten. We kijken niet alleen naar wat voor jou werkt, maar ook naar wat voor jou niet werkt.
Ruim 2 jaar geleden kreeg mijn echtgenoot vanuit het niets een groot herseninfarct. Dit heeft een zware impact op ons allebei en op ons leven gehad. Niets is meer hetzelfde. We hebben allebei moeten leren leven met de zichtbare en onzichtbare gevolgen van zijn hersenletsel. We hebben zijn hersenletsel een plek in ons leven en in onze relatie moeten leren geven. Mijn echtgenoot is op heel veel vlakken nog steeds de man op wie ik in 2005 grenzeloos en hopeloos verliefd ben geworden (en nog steeds ben), maar is dat tegelijkertijd op andere vlakken niet meer. Het verdriet om ons verlies loopt sindsdien als een rode draad door ons leven. Ik mis de man die hij was en houd tegelijkertijd met heel mijn hart van de man die hij nu is.
Het is hele rare gewaarwording om iemand te missen die er nog steeds is. Om verlies te ervaren terwijl hij gelukkig nog iedere dag in mijn leven is, en we samen in Frankrijk onze droom vorm zijn gaan geven.
Ik heb in de afgelopen 2 jaar een aantal manier gevonden die mij helpen om met mijn verlies en mijn verdriet om te gaan. Ik deel ze hier graag met je.
Beweeg
Sporten is voor mij altijd een goede uitlaatklep geweest. Na een intensieve spinningles, een uur Body Combat of een les Body Pump was mijn hoofd leeg, had ik de spoken verjaagd en waren stress en emoties uit mijn spieren vertrokken. Een (toer)tocht op de racefiets of een stevige wandeling hebben op mij hetzelfde effect. Ik zou zeggen “probeer het eens”. Kom in beweging op een manier die bij jou past en kijk wat voor effect dit op jou heeft. Het verdriet gaat er niet mee weg. Het wordt er ook niet minder door. Maar mij helpt het als ik mijn hoofd regelmatig even leeg maak.
Ontspan
Na inspanning volgt ontspanning. Ik heb beiden nodig om met mijn verlies om te kunnen gaan. Ontspanning vind ik bij Qi Gong (maar dat kan ook Tai Chi of Yoga zijn) en bij Mindfulness. Een uurtje met mijn fotocamera op stap, een middagje naar de sauna of ongestoord met mijn neus in een mooi boek hebben op mij ook een ontspannend effect. Ook hier geldt: zoek een manier van ontspannen die bij jou en jouw manier van leven past. Ik zoek bij voorkeur de stilte op, mijn echtgenoot luistert daarentegen bijvoorbeeld liever naar zijn favoriete muziek op standje 10.
Zoek afleiding
Ik ging, zeker in het begin, afleiding zoeken om mijn verdriet niet alles te laten overheersen. Ik werkte destijds nog als HR Manager bij een internationale organisatie en vluchtte soms letterlijk in mijn werk. Daar was ik “Ellen de HR Manager” in plaats van “Ellen de echtgenote van”. Daar kon ik mijn zorgen en mijn verlies, voor even, achter mij laten. Tegenwoordig zoek ik mijn afleiding in andere dingen, in koken bijvoorbeeld. En in (brood) bakken, in samen met mijn echtgenoot klussen in en om ons huis, in marktjes bezoeken of een dagje naar de stad. Zoek, net als ik gedaan heb, regelmatig naar afleiding die jou helpt om van de bank te komen en je verlies voor even los te laten.
Schrijf of praat
Ik heb altijd graag geschreven en ben niet voor niets een blog begonnen over ons leven in de wondere wereld van niet aangeboren hersenletsel. Schrijven helpt mij om mijn weg te vinden in deze voor ons nieuwe wereld. Het helpt mij om mijn verlies een plekje in mijn hart te geven. Net zoals het mij ook helpt om mijn emoties de ruimte te geven, mijn zorgen te delen en om mooie momenten vast te leggen. Het maakt eigenlijk niet uit of je liever schrijft of praat. Zolang je je verlies en je emoties maar deelt. Met familie, met goede vrienden, met lotgenoten of met professionele hulpverleners. Praten of schrijven lucht op en helpt bij je verwerking. Ik spreek uit eigen ervaring.
Zorg goed voor jezelf
Omgaan met verlies vergt hard werken. Het laatste waar ik dan aan denk is om goed voor mijzelf te blijven zorgen. Terwijl dat juist zo belangrijk is. Als mijn hoofd vol met verdriet zit, heb ik bijvoorbeeld de neiging om maaltijden over te slaan. Ik dwing mijzelf daarom bewust om 3x per dag te eten, al is het maar 3x een muizenhapje. Ik zorg daarnaast voor voldoende ritme en regelmaat en ik gun mijzelf vooral de tijd. De tijd om te rouwen, de tijd om te huilen, de tijd om te helen. Maar ook de tijd om te genieten en de tijd om blij te zijn.
Wil je meer leren over omgaan met je verlies? Vraag dan hier je gratis online sessie ‘leren rouwen’ van 30 minuten aan.
De verliescoach gebruikt cookies om de website zo goed mogelijk te laten draaien. Als je de website blijft gebruiken, gaan wij ervan uit dat je hiermee instemt. Prima!Privacyverklaring
